منظور از رشد و تحول شناختی، رشد مهارت‌ها و توانایی‌هایی است که به کودک در شناخت و درک محیط پیرامون خود کمک می‌کند.
مهم‌ترین سطوح رشد و تحول شناختی شامل حواس پنج گانه است.

حواس مانند پنجره‌هایی ارتباط کودک را با جهان پیرامون خود برقرار می‌سازد. کودک با دیدن، شنیدن، لمس کردن، بوییدن و چشیدن، که ابزارهای شناخت اوست، دنیای اطراف خود را می‌شناسد.

عواطف حالات درونی است که به صورت طبیعی در همه انسان‌ها وجود دارد. افکار، عواطف (احساسات و هیجانات)، و رفتار اجزای سه گانه شخصیت هستند. پرورش عواطف در سلامت جسمی و روانی کودکان نقش موثری دارد.

عواطف را می‌توان به دو گروه تقسیم بندی کرد.
۱. عواطف خوشایند یا مثبت که مهم‌ترین آن‌ها احساس شادی، امید، محبت، آرامش، امنیت، ارزشمندی و رضایت از خود است.
۲. عواطف ناخوشایند یا منفی که اصلی‌ترین آن‌ها عبارت است از ترس، خشم، غم، حسادت اضطراب، احساس خود کم بینی یا خود بزرگ بینی.

زبان ابزار برقراری ارتباط با دیگران و یادگیری و تفکر است. رشد و تحول زبان در کودکان طی مراحلی صورت می‌گیرد که شامل کشف و تولید صدا (حدود دو تا سه ماهگی)، تقلید صداهای دیگران، بیان هجاها (حدود شش تا نه ماهگی)، ادای کلمات (حدود یک سالگی)، بیان جملات (حدود دو سالگی) و درک مطلب است.

کودکان در سنین حدود سه تا چهار سالگی معمولا از نظر تحول کلامی در سطحی قرار دارند که می‌توانند نیازهای خود را که در سنین پایین‌تر با گریه یا رفتارهای دیگر نشان می‌دادند، با کلام بیان کنند و در استفاده از کلام مهارت کافی دارند.

منظور از رشد و تحول اجتماعی کودکان جامعه پذیری آنان است. خانواده، دوره پیش از دبستان، رسانه‌های جمعی و عوامل دیگر، در هر یک از مراحل رشدی و سنی کودکان نقش دارند.
سطوح اصلی رشد و تحول اجتماعی کودکان عبارت است از:

• شناخت محیط اجتماعی شامل آشنایی با مشاغل، مکان‌ها و هر آنچه ساخت دست انسان است.
• شناخت مناسبت‌ها و آداب و رسوم اجتماعی مانند روزها و مراسم خاص
• آشنایی با آداب و رسوم اجتماعی-اخلاقی مانند سلام، خداحافطی، سپاسگزاری، اجازه گرفتن و رعایت نوبت
• آشنایی با ارزش‌های اجتماعی-اخلاقی مانند راستگویی، احترام به دیگران، کمک، همدلی، همکاری، مشارکت، مسئولیت پذیری و نظم
• توانایی برقراری ارتباط مناسب و موثر با همسالان و بزرگسالان، بیان نظر خود و گوش دادن به صحبت دیگران
• شناخت حقوق شهروندی مانند حق برخورداری از آموزش، بازی، تغذیه کافی، بهداشت و ارتباط با همسالان
• آشنایی با حقوق دیگران و رعایت آن

خلاقیت یعنی توانایی ایجاد و به کارگیری افکار و آثار جدید. از حدود دو سالگی که توانایی تجسم، یعنی تصور اشیا در نبود آن‌ها در کودک شکل می‌گیرد، مهارت‌های خلاقیتی نیز در کودکان مشاهده می‌شود. سطوح مهم رشد و تحول خلاقیت عبارت است از:

• خلاقیت تصویری شامل انواع نقاشی خلاق، تصویر خوانی خلاق و توصیف خلاق مناظر و موقعیت‌ها مانند دریا، پارک یا خیابان
• خلاقیت حرکتی شامل بازی‌های خلاق، نمایش خلاق، حرکات خلاق و حرکات موزون
• خلاقیت حجمی شامل انواع ساخت و ساز (کاردستی)
• خلاقیت کلامی شامل داستان گویی خلاق، داستان سازی خلاق، بیان جملات خلاق، طرح سوال‌ها و ارائه پاسخ‌های خلاق، طرح معما و چیستان